بررسی نقش جنبش‌های محلی و قبایلی در تضعیف اقتدار سیاسی دولت قاجار
کلمات کلیدی:
دولت قاجار, اقتدار سیاسی, قبایل, جنبش‌های محلی, مرکز و پیرامون, دولت شکننده, انسجام سرزمینیچکیده
مقاله حاضر با هدف بررسی نقش جنبش‌های محلی و قبایلی در تضعیف اقتدار سیاسی دولت قاجار نگاشته شده و با بهره‌گیری از روش تاریخی-تحلیلی، به واکاوی سازوکارهای مواجهه میان دولت مرکزی قاجار و نیروهای پیرامونی در سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم می‌پردازد. دولت قاجار از همان آغاز، در تحقق حاکمیت یکپارچه و تثبیت نظم سیاسی مرکزی با موانع ساختاری متعددی از جمله پراکندگی جغرافیایی، کثرت قومی، و سلطه ساختارهای ایلیاتی مواجه بود. این وضعیت در کنار ضعف نهادهای نظامی و اداری دولت، باعث شد جنبش‌های محلی به یکی از مؤثرترین عوامل در تضعیف اقتدار قاجار بدل شوند. مقاله با تکیه بر منابع تاریخی معتبر، نمونه‌هایی از مقاومت قبایل ترکمن، کرد، بختیاری، بلوچ و قشقایی را تحلیل کرده و نشان می‌دهد که چگونه این نیروها با کنترل فضای سرزمینی، جلوگیری از اجرای قوانین دولتی، مقاومت مالیاتی، و ایجاد ساختارهای قدرت محلی، قدرت مرکز را به چالش کشیدند. تحلیل روابط قدرت میان مرکز و پیرامون نشان می‌دهد که دولت قاجار نه‌تنها قادر به مهار این جنبش‌ها نبود، بلکه اغلب در برابر آن‌ها به سازش، امتیازدهی یا واگذاری بخشی از اقتدار خویش تن می‌داد. در نتیجه، اقتدار قاجار در چهار بُعد سرزمینی، نهادی، مالی و مشروعیتی دچار بحران شد و این امر زمینه را برای افول نهایی این سلسله و جایگزینی آن با دولت متمرکز پهلوی فراهم ساخت. مقاله بر آن است که بدون درک دقیق نقش جنبش‌های محلی و قبایلی، نمی‌توان فرایند تضعیف و زوال دولت قاجار را به‌درستی تحلیل کرد.
دانلودها
مراجع
Afary, J. (1996). The Iranian Constitutional Revolution, 1906–1911: Grassroots Democracy, Social Democracy, & the Origins of Feminism. Columbia University Press.
Amanat, A. (1997). Pivot of the Universe: Nasir al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831–1896. University of California Press.
Beck, L. (1986). The Qashqa'i of Iran. Yale University Press.
Keddie, N. R. (2003). Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press.
Lambton, A. K. S. (1980). Landlord and Peasant in Persia: A Study of Land Tenure and Land Revenue Administration. I.B. Tauris.
McDowall, D. (2000). A Modern History of the Kurds. I.B. Tauris.
Rotberg, R. I. (2004). When States Fail: Causes and Consequences. Princeton University Press.
Tapper, R. (1997). Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press.
Weber, M. (1978). Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. University of California Press.
Zürcher, E. J. (2017). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk's Turkey. I.B. Tauris.
