بررسی تطور مناسبات سیاسی ایران قاجار با هند بریتانیایی
کلمات کلیدی:
ایران قاجار, هند بریتانیایی, امپریالیسم, نظام جهانی, روابط استعماری, سیاست خارجی ایران, نایب‌السلطنه هندچکیده
مقاله حاضر به بررسی تطور مناسبات سیاسی میان ایران در دوره قاجار و هند بریتانیایی می‌پردازد و تلاش دارد این روابط را در بستر ساختارهای استعماری و نظام جهانی سرمایه‌داری قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تحلیل کند. با اتکا به روش تاریخی-تحلیلی و بهره‌گیری از منابع آرشیوی، اسناد دیپلماتیک، سفرنامه‌ها و پژوهش‌های تاریخی معتبر، مقاله نشان می‌دهد که سیاست بریتانیا در قبال ایران عمدتاً از سوی نهادهای مستقر در هند تنظیم و اجرا می‌شد. کنسول‌گری‌ها، مأموران سیاسی، و نایب‌السلطنه هند نقش محوری در هدایت مناسبات با ایران ایفا می‌کردند و اغلب بدون هماهنگی مستقیم با لندن، سیاست‌های منطقه‌ای را تعیین می‌کردند. مقاله با استفاده از نظریه امپریالیسم و دیدگاه نظام جهانی والرشتاین، نشان می‌دهد که روابط ایران و هند نه بر اساس منافع متقابل، بلکه بر پایه سلطه استعماری و ساختار نابرابر قدرت شکل گرفت. رفتار دولت قاجار در این میان، ترکیبی از سازگاری گزینشی و مقاومت محدود بود که در چارچوب ضعف ساختاری سیاسی، نظامی و اقتصادی آن دوره تبیین می‌شود. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که مناسبات ایران با هند بریتانیایی پیامدهای عمیقی بر امنیت ملی، انسجام سرزمینی، اقتصاد و شکل‌گیری گفتمان‌های ضد استعماری در ایران برجای گذاشت. این مقاله همچنین بر اهمیت بررسی روابط ایران با دیگر مستعمرات منطقه‌ای بریتانیا مانند عدن، مسقط و خلیج‌فارس تأکید کرده و پژوهش‌های آینده را به تمرکز بر نقش مستعمرات در تعیین سیاست‌های جهانی فرا می‌خواند.
دانلودها
مراجع
Ansari, A. M. (2012). The Politics of Nationalism in Modern Iran. Cambridge University Press.
Bayly, C. A. (1988). Indian Society and the Making of the British Empire. Cambridge University Press.
Curzon, G. N. (1892). Persia and the Persian Question (Vol. 1–2). Longmans, Green and Co.
Dalrymple, W. (2019). The Anarchy: The Relentless Rise of the East India Company. Bloomsbury Publishing.
Hopkirk, P. (1990). The Great Game: On Secret Service in High Asia. John Murray.
Ingram, E. (1979). In Defence of British India: Great Britain in the Middle East, 1775–1842. Frank Cass.
Katouzian, H. (2003). Iranian History and Politics: The Dialectic of State and Society. Routledge.
Kazemzadeh, F. (1956). Russia and Britain in Persia, 1864–1914: A Study in Imperialism. Yale University Press.
Mackenzie, D. (1970). The Lion and the Dragon: British Voices from the China Wars, 1840–1900. Trafalgar Square.
Meyer, K. E., & Brysac, S. B. (1999). Tournament of Shadows: The Great Game and the Race for Empire in Central Asia. Counterpoint.
Minorsky, V. (1955). Studies in Caucasian History. Cambridge University Press.
Takmil Homayoun, N. (1994). Tarikh-e Ravabet-e Siasi-e Iran va Engelis dar Dowrān-e Qājār. Tehran: Markaz-e Asnad-e Tarikhi.
