ساختار اقتدار و مشروعیت سیاسی در دولت آل بویه: پیوند تشیع و دیوان‌سالاری
کلمات کلیدی:
آل بویه, مشروعیت سیاسی, دیوان‌سالاری, تشیع, دولت اسلامی, خلافت عباسی, تاریخ ایران اسلامیچکیده
این مقاله به بررسی ساختار اقتدار و مشروعیت سیاسی در دولت آل بویه می‌پردازد؛ دولتی که در قرن چهارم هجری در گستره‌ای از عراق تا ایران مرکزی حکومت کرد و نخستین الگوی موفق از پیوند میان دیوان‌سالاری ایرانی و گفتمان شیعی را ارائه داد. این پژوهش با روش تاریخی ـ تحلیلی، و با بهره‌گیری از منابع اولیه و ثانویه معتبر، می‌کوشد نشان دهد که چگونه آل بویه در بستر فروپاشی نسبی خلافت عباسی، توانستند نهاد دولت را بر پایه عقلانیت اداری، نظم دیوانی و مشروعیت مذهبی بازسازی کنند. یافته‌های مقاله حاکی از آن است که آل بویه از طریق حفظ نهادهای اداری برگرفته از سنت ساسانی، به‌کارگیری دبیران و وزیران شیعی‌مذهب، و حمایت هدفمند از علما و مناسک مذهبی شیعه، موفق شدند مشروعیت سیاسی خود را تثبیت کنند و در عین حال، خلافت عباسی را به نهادی نمادین و تشریفاتی تقلیل دهند. در این راستا، تشیع نه‌فقط به‌مثابه باور دینی، بلکه به‌عنوان گفتمان مشروعیت‌بخش سیاسی عمل می‌کرد و از طریق مناسک عمومی مانند عاشورا، غدیر، خطبه‌های دینی و سکه‌زنی‌های رسمی، در نظام حکمرانی نهادینه شده بود. تحلیل موردی ساختار نظامی، نهاد امارت، دیوان‌های رسمی، و تعامل با نخبگان محلی و خلافت عباسی، تصویری دقیق از دولت آل بویه به‌دست می‌دهد که در آن، نظم سیاسی جدیدی در حال تکوین است. نتیجه‌گیری پژوهش آن است که دولت آل بویه را باید حلقه واسط مهمی در گذار تاریخی از خلافت به سلطنت مشروع در ایران اسلامی تلقی کرد؛ الگویی که بعدها در دولت صفویه به شکلی نظام‌مندتر تداوم یافت.
دانلودها
مراجع
Arjomand, S. A. (1984). The Shadow of God and the Hidden Imam: Religion, Political Order, and Societal Change in Shi'ite Iran from the Beginning to 1890. University of Chicago Press.
Bosworth, C. E. (1975). The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994–1040. Edinburgh University Press.
Daftary, F. (2013). A History of Shi'i Islam. I.B. Tauris.
Frye, R. N. (1975). The Golden Age of Persia: The Arabs in the East. Weidenfeld and Nicolson.
Halm, H. (1991). Shi'ism. Edinburgh University Press.
Ibn al-Athir. (1987). The Complete History (Al-Kamil fi al-Tarikh). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
Ibn Khaldun. (1967). The Muqaddimah: An Introduction to History. Princeton University Press.
Kennedy, H. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century. Pearson Education.
Kraemer, J. L. (1989). Humanism in the Renaissance of Islam: The Cultural Revival during the Buyid Age. Brill.
Madelung, W. (1986). Religious Trends in Early Islamic Iran. In R. N. Frye (Ed.), The Cambridge History of Iran, Vol. 4 (pp. 471–499). Cambridge University Press.
Mottahedeh, R. P. (2001). Loyalty and Leadership in an Early Islamic Society. I.B. Tauris.
Sourdel, D. (1965). The Abbasid Caliphate. In The Cambridge History of Islam, Volume 1. Cambridge University Press.
