سیاست مذهبی و هویت‌سازی در عصر الجایتو: بررسی تقابل تشیع و تسنن در حکومت ایلخانی
کلمات کلیدی:
الجایتو, ایلخانان, سیاست مذهبی, هویت‌سازی دینی, تشیع, تسنن, مشروعیت سیاسی, تاریخ ایرانچکیده
مقاله حاضر به بررسی سیاست مذهبی الجایتو، هشتمین ایلخان مغولی ایران، و نقش آن در فرآیند هویت‌سازی مذهبی و سیاسی در دوره ایلخانی می‌پردازد. در پی فروپاشی خلافت عباسی و بحران مشروعیت در جهان اسلام، حکومت ایلخانی با چالش‌هایی جدی در تثبیت قدرت خود روبه‌رو شد. الجایتو که در ابتدا به اسلام سنی گرویده بود، در اواخر سلطنت خود به تشیع دوازده‌امامی گرایش یافت و تلاش کرد این مذهب را در ساختار حکومتی نهادینه سازد. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع دست‌اول تاریخی و چارچوب‌های نظری جامعه‌شناسی دین، نشان می‌دهد که تغییر مذهب الجایتو نه صرفاً یک انتخاب شخصی، بلکه پروژه‌ای راهبردی در راستای بازسازی مشروعیت سیاسی و نهادسازی مذهبی بود. نقش علمای برجسته‌ای همچون علامه حلی در دربار ایلخانی، ترویج نمادهای شیعی در فضای عمومی، و تلاش برای پیوند زدن قدرت سیاسی به روایت شیعی از مشروعیت، از محورهای اصلی این سیاست بود. واکنش‌های علمای اهل سنت، بروز تنش‌های مذهبی و شورش‌های محلی، و مقاومت نهادینه در برابر این سیاست‌ها نیز از دیگر وجوه قابل تحلیل در این دوره به شمار می‌رود. در تحلیل بلندمدت، این تجربه هرچند در دوران الجایتو نهادینه نشد، اما زمینه‌های فرهنگی و نهادی لازم برای شکل‌گیری دولت شیعی در ایران، به ویژه در دوره صفویه، را فراهم آورد. پژوهش حاضر بر این نکته تأکید دارد که تجربه الجایتو یکی از نخستین تلاش‌های نظام‌مند برای هویت‌سازی مذهبی از سوی حکومت‌های اسلامی در ایران بود که پیامدهای آن در تاریخ فرهنگی و سیاسی کشور ماندگار شد.
دانلودها
مراجع
Allsen, T. T. (1997). Culture and Conquest in Mongol Eurasia. Cambridge University Press.
Berkey, J. P. (2003). The Formation of Islam: Religion and Society in the Near East, 600-1800. Cambridge University Press.
Boyle, J. A. (1968). The Ilkhanate. In J. A. Boyle (Ed.), The Cambridge History of Iran: The Saljuq and Mongol Periods (Vol. 5, pp. 303–421). Cambridge University Press.
Hodgson, M. G. S. (1974). The Venture of Islam, Volume 2: The Expansion of Islam in the Middle Periods. University of Chicago Press.
Jackson, P. (2002). The Mongols and the West: 1221–1410. Longman.
Lambton, A. K. S. (1988). Continuity and Change in Medieval Persia: Aspects of Administrative, Economic and Social History, 11th–14th Century. SUNY Press.
Morgan, D. (2007). The Mongols. Wiley-Blackwell.
