بررسی تاریخی ورود اندیشه‌های غربی به گفتمان سیاسی دوران قاجار
کلمات کلیدی:
اندیشه غربی, گفتمان سیاسی قاجار, قانون, ملت, روشنفکری, مشروطه, سنت و مدرنیته, تاریخ اندیشه سیاسی ایرانچکیده
ورود اندیشه‌های غربی به گفتمان سیاسی ایران در دوران قاجار، نقطه عطفی در تاریخ تحول فکری و سیاسی کشور به‌شمار می‌رود. این مقاله با رویکردی تاریخی-گفتمانی، به بررسی زمینه‌ها، مسیرها و پیامدهای این مواجهه پرداخته و تلاش کرده است تا با تحلیل متون سیاسی متفکران این دوره، از جمله میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی، طالبوف، مستشارالدوله و ملکم‌خان، چگونگی بازنمایی مفاهیم مدرن همچون قانون، آزادی، ملت، عقلانیت و پیشرفت در بستر فرهنگ ایرانی-اسلامی را واکاوی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نفوذ مفاهیم غربی نه به‌صورت مستقیم و مکانیکی، بلکه از طریق فرآیندهایی پیچیده از ترجمه، بومی‌سازی، مقاومت و تطبیق صورت گرفت. از یک‌سو نخبگان و روشنفکران تلاش کردند تا با بهره‌گیری از زبان اخلاقی و دینی، زمینه پذیرش اندیشه‌های مدرن را فراهم کنند، و از سوی دیگر، علمای سنت‌گرا و دیوان‌سالاران محافظه‌کار، با تأکید بر حفظ نظم شریعت و سلطنت مطلقه، در برابر تغییرات مقاومت ورزیدند. این کشاکش در نهایت به تحول تدریجی در زبان و مفاهیم سیاسی انجامید و زمینه‌ساز انقلاب مشروطه و شکل‌گیری دولت قانون‌مدار شد. این مقاله همچنین بر آن است که با نشان دادن پیچیدگی‌های مواجهه سنت با مدرنیته، ضرورت بازخوانی انتقادی تاریخ اندیشه سیاسی در ایران را برجسته سازد و پیشنهادی برای پژوهش‌های آینده در زمینه نسبت میان گفتمان دینی، هویت فرهنگی و مفاهیم مدرن ارائه دهد.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press.
Amanat, A. (1997). Pivot of the Universe: Nasir al-Din Shah and the Iranian Monarchy, 1831–1896. University of California Press.
Bayat, M. (2007). Iran's First Revolution: Shi'ism and the Constitutional Revolution of 1905–1909. Oxford University Press.
Gheissari, A. (1998). Iranian Intellectuals in the 20th Century. University of Texas Press.
Hairi, A. (1977). Shi'ism and Constitutionalism in Iran: A Study of the Role Played by the Persian Residents of Iraq in Iranian Politics. Brill.
Kamrava, M. (2013). The Modern Middle East: A Political History since the First World War (3rd ed.). University of California Press.
Keddie, N. R. (2006). Modern Iran: Roots and Results of Revolution (Updated ed.). Yale University Press.
Martin, V. (1989). Islam and Modernism: The Iranian Revolution of 1906. I.B. Tauris.
