نقش دیوان خراج در ساماندهی درآمدهای دولت صفوی و رابطه آن با مشروعیت سیاسی
کلمات کلیدی:
دیوان خراج, دولت صفوی, دیوان‌سالاری مالی, مشروعیت سیاسی, اقتصاد سیاسی ایرانچکیده
در این مقاله، نقش دیوان خراج در ساماندهی درآمدهای دولت صفوی و پیوند آن با مشروعیت سیاسی مورد تحلیل قرار گرفته است. با استفاده از رویکرد تحلیلی-تاریخی و اتکا بر منابع معتبر دست اول و دوم، ساختار اداری دیوان خراج، منابع درآمدی آن، و کارکردهای حسابداری و کنترلی این نهاد بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که دیوان خراج نه تنها در تأمین منابع مالی برای هزینه‌های دربار، ارتش، روحانیت و امور عمومی نقش محوری ایفا می‌کرد، بلکه از طریق توزیع عادلانه منابع، پشتیبانی مالی از نهادهای مذهبی و ارتقاء رفاه عمومی، در تقویت مشروعیت سیاسی دولت صفوی سهم داشت. مقایسه تطبیقی عملکرد دیوان خراج با نهادهای مالی دوره‌های آل‌بویه و قاجار نشان می‌دهد که دوام یا سقوط حکومت‌ها در ایران پیشامدرن، به میزان قابل توجهی وابسته به کارآمدی دیوان‌سالاری مالی بوده است. دیوان خراج صفوی به عنوان یک نهاد اقتصادی-سیاسی، توانست در دوران اقتدار دولت، کارکرد مشروعیت‌بخشی را ایفا کند و اعتماد عمومی نسبت به حکومت را حفظ نماید، اما ضعف در این ساختار در اواخر دوره صفوی یکی از عوامل مؤثر در فروپاشی سیاسی گردید. یافته‌های این پژوهش اهمیت نهادهای مالی در نظم‌بخشی اقتصادی و تثبیت مشروعیت در حکومت‌های سنتی ایران را برجسته می‌کند و زمینه‌ای برای مطالعات تطبیقی آینده در خصوص پیوند اقتصاد و مشروعیت فراهم می‌سازد.
دانلودها
مراجع
Aubin, J. (1988). Emirs et vizirs dans l'Iran safavide. In Studia Iranica, 17(1), 89–120.
Babayan, K. (2002). Mystics, Monarchs, and Messiahs: Cultural Landscapes of Early Modern Iran. Harvard University Press.
Blake, S. P. (1999). Half the World: The Social Architecture of Safavid Isfahan, 1590–1722. Mazda Publishers.
Floor, W. (2001). Safavid Government Institutions. Mazda Publishers.
Lambton, A. K. S. (1953). Landlord and Peasant in Persia: A Study of Land Tenure and Land Revenue Administration. Oxford University Press.
Matthee, R. (2012). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B. Tauris.
Mitchell, C. (2003). Legitimacy and the State in Twentieth-Century Iran: A Study in the Political Order. Palgrave Macmillan.
Roemer, H. R. (1986). The Safavid Period. In The Cambridge History of Iran, Vol. 6 (pp. 189–351). Cambridge University Press.
Savory, R. M. (1980). Iran under the Safavids. Cambridge University Press.
Weber, M. (1978). Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology (G. Roth & C. Wittich, Eds.). University of California Press.
