ساختار حکومت‌داری در دوران سلجوقیان: نهاد وزارت، اتابکان و امیران نظامی
کلمات کلیدی:
سلجوقیان, نهاد وزارت, اتابکان, امیران نظامی, ساختار حکومت‌داری, تمرکز قدرت, تمرکززداییچکیده
مقاله حاضر به تحلیل ساختار حکومت‌داری در دوران سلجوقیان با تمرکز بر سه نهاد کلیدی وزارت، اتابکان و امیران نظامی می‌پردازد. هدف این پژوهش، تبیین چگونگی سازمان‌یابی قدرت در این دولت و بررسی تعاملات میان نهادهای دیوانی، نظامی و محلی است. در چارچوب این تحلیل، نشان داده شد که وزیران، به‌ویژه خواجه نظام‌الملک، نقشی محوری در تثبیت نظم دیوانی و انسجام قدرت مرکزی داشتند؛ در حالی که اتابکان و امیران نظامی، به‌مثابه نهادهای نیابتی و محلی، همزمان به انسجام و تمرکززدایی حکومت کمک می‌کردند. این مطالعه بر اساس منابع معتبر تاریخی و چارچوب‌های نظری مدرن، روند تکوین و تضعیف این نهادها را بررسی کرده و نشان داده است که بحران جانشینی، کاهش اقتدار وزارتی، و افزایش استقلال امیران نظامی و اتابکان، از عوامل اصلی تضعیف قدرت مرکزی و در نهایت زوال دولت سلجوقی بوده است. همچنین تأملی بر تداوم تاریخی این ساختارها نشان می‌دهد که بسیاری از نهادهای سیاسی سلجوقی در قالب‌های جدید در دوره‌های بعدی، به‌ویژه در دوران خوارزمشاهیان و ایلخانیان، تداوم یافتند. یافته‌های این پژوهش می‌تواند زمینه‌ساز مطالعات تطبیقی بیشتری در حوزه تاریخ سیاسی ایران اسلامی و نظریه‌های تمرکز و تمرکززدایی قدرت گردد.
دانلودها
مراجع
Barthold, V. V. (1963). Turkestan down to the Mongol Invasion (T. Minorsky, Trans.). Luzac.
Crone, P. (2003). God’s Rule: Government and Islam. Columbia University Press.
Frye, R. N. (1975). The Golden Age of Persia: The Arabs in the East. Weidenfeld and Nicolson.
Gibb, H. A. R. (1962). The Islamic World. Oxford University Press.
Kennedy, H. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century. Pearson Education.
Lambton, A. K. S. (1988). Continuity and Change in Medieval Persia: Aspects of Administrative, Economic and Social History, 11th-14th Century. SUNY Press.
Lewis, B. (2002). The Arabs in History. Oxford University Press.
Spuler, B. (1960). Iran in the Early Islamic Period: Politics, Culture, Administration and Public Life Between the Arab and the Seljuk Conquests, 633–1055. Brill.
