نقش قراردادهای استعماری در تضعیف مشروعیت سیاسی دولت قاجار
کلمات کلیدی:
قراردادهای استعماری, دولت قاجار, مشروعیت سیاسی, امتیاز رویتر, قرارداد دارسی, قرارداد ۱۹۰۷, ناسیونالیسم, جنبش مشروطهچکیده
دولت قاجار در یکی از حساس‌ترین ادوار تاریخ سیاسی ایران، با امضای سلسله‌ای از قراردادهای استعماری که با قدرت‌های خارجی چون روسیه و بریتانیا منعقد شدند، با بحران جدی در مشروعیت سیاسی خود مواجه شد. پژوهش حاضر با روش توصیفی–تحلیلی و رویکرد تاریخی، به بررسی محتوایی و گفتمانی پنج قرارداد کلیدی گلستان، ترکمانچای، رویتر، دارسی و قرارداد ۱۹۰۷ می‌پردازد و نقش آن‌ها را در فرسایش مشروعیت دولت قاجار مورد ارزیابی قرار می‌دهد. یافته‌ها نشان می‌دهند که این قراردادها نه تنها به‌لحاظ مادی به از دست رفتن سرزمین و منابع انجامیدند، بلکه پیامدهای گسترده‌ای بر اعتماد عمومی، تصویر ذهنی جامعه از سلطنت، و گفتمان سیاسی حاکم بر کشور داشتند. در ذهنیت عمومی، دولت قاجار به‌جای حافظ منافع ملت، به‌عنوان نهاد وابسته به بیگانگان و ناتوان از دفاع از استقلال کشور تلقی شد. این فرایند، به رشد گفتمان‌های عدالت‌خواه و ناسیونالیستی، تقویت نقش روشنفکران و علما در مقاومت اجتماعی، و شکل‌گیری جنبش مشروطه منجر گردید. همچنین بررسی واکنش‌های سطحی حکومت در برابر نقد نخبگان و ضعف ساختاری در اصلاحات، نشان می‌دهد که قاجاریه قادر به ترمیم مشروعیت ازدست‌رفته خود نبود. مقاله همچنین پیشنهاد می‌دهد که بررسی تطبیقی میان دوره قاجار با دوره پهلوی اول یا حکومت‌های پیشااستعماری، می‌تواند ابعاد جدیدی از رابطه میان سیاست خارجی، قراردادهای بین‌المللی و مشروعیت سیاسی را آشکار سازد.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press.
Amin, S. (1974). Accumulation on a World Scale: A Critique of the Theory of Underdevelopment. Monthly Review Press.
Browne, E. G. (1926). A Literary History of Persia (Vol. IV). Cambridge: Cambridge University Press.
Kasravi, A. (1948). Tarikh-e Mashruteh-ye Iran. Tehran: Negah Press.
Keddie, N. R. (1981). Roots of Revolution: An Interpretive History of Modern Iran. Yale University Press.
Martin, V. (2000). Islam and Modernism: The Iranian Revolution of 1906. I.B. Tauris.
Milani, A. (2008). The Persian Sphinx: Amir Abbas Hoveyda and the Riddle of the Iranian Revolution. Mage Publishers.
Stark, F. (1951). East is West. London: John Murray.
Wallerstein, I. (1979). The Capitalist World-Economy. Cambridge University Press.
Weber, M. (1978). Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. University of California Press.
Zarrinkoub, A. (1995). Two Centuries of Silence. Tehran: Sokhan Press.
