سیاست قدرت در دوره افشاریه: نادرشاه به‌مثابه پادشاهی نظامی‌گرا
کلمات کلیدی:
نادرشاه, پادشاهی نظامی‌گرا, اقتدار کاریزماتیک, خشونت مشروع, بحران جانشینی, ساختار قدرت در ایرانچکیده
مقاله حاضر با هدف تحلیل سیاست قدرت در دوره افشاریه و بازخوانی جایگاه نادرشاه به‌مثابه نمونه‌ای از «پادشاهی نظامی‌گرا» نگاشته شده است. پس از فروپاشی صفویه و در پی بحران‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی ناشی از حمله افغان‌ها و سقوط مشروعیت سلطنت شیعی، ایران در وضعیتی بحرانی و بی‌دولت قرار گرفت. در چنین شرایطی، نادرشاه از دل ارتش و با تکیه بر قدرت نظامی، به قدرت رسید و ساختاری از حکومت را پدید آورد که بر خشونت مشروع، تمرکز مطلق قدرت، حذف نهادهای واسطه، و فقدان مشروعیت سنتی مبتنی بود. پژوهش با بهره‌گیری از روش تاریخی–تحلیلی و چارچوب نظری اقتدار کاریزماتیک (وبر)، خشونت مشروع (فوکو)، و گفتمان قدرت، نشان می‌دهد که نادر نه‌تنها دولت را به ارتش فروکاست، بلکه نظام سیاسی را به گونه‌ای سازمان داد که فاقد توان تداوم پس از مرگ او بود. یافته‌ها حاکی از آن است که ساختار حکومت نادری بر اساس وفاداری فردی، ترس، و پیروزی نظامی شکل گرفته و با مرگ شخص پادشاه، مشروعیت و انسجام خود را از دست داد. مقایسه تطبیقی با الگوهای تاریخی مشابه مانند تیمور، شاه عباس اول و مغولان نیز بیانگر آن است که در حالی که این پادشاهان، با وجود خشونت، موفق به نهادسازی و تثبیت نسبی ساختار قدرت شدند، نادرشاه فاقد چنین تداومی بود. در نتیجه، تجربه افشاریه به مثابه نمونه‌ای از اقتدار بدون نهاد، ضمن تثبیت قدرت در کوتاه‌مدت، موجب فروپاشی در بلندمدت شد. این مقاله پیشنهاد می‌کند که مطالعات بعدی بر تحلیل ساختاری و میان‌رشته‌ای مفهوم سلطنت نظامی‌گرا در تاریخ ایران تمرکز کنند.
دانلودها
مراجع
Amanat, A. (2017). Iran: A Modern History. Yale University Press.
Axworthy, M. (2006). The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. I.B. Tauris.
Floor, W. (2008). A Fiscal History of Iran in the Safavid and Qajar Periods, 1500–1925. Mage Publishers.
Lockhart, L. (1938). Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources. Luzac & Co.
Manz, B. (1999). The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge University Press.
Matthee, R. (2012). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B. Tauris.
Savory, R. (1980). The Safavid Dynasty. Columbia University Press.
Weber, M. (1978). Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology (G. Roth & C. Wittich, Eds.). University of California Press.
