تاریخ نهادهای مشورتی در ایران: از دیوان همایون تا مجلس شورای اسلامی
کلمات کلیدی:
نهادهای مشورتی, مجلس شورای اسلامی, دیوان همایون, قانون اساسی ایران, تمرکز قدرت, مشروطه, جمهوری اسلامی, نهادگرایی تاریخی, مشروعیت سیاسی, مشارکتچکیده
مقاله حاضر به بررسی تطور تاریخی نهادهای مشورتی در ایران از دیوان همایون در دوره‌های پیشامدرن تا مجلس شورای اسلامی در جمهوری اسلامی می‌پردازد. این پژوهش با رویکردی توصیفی–تحلیلی و مبتنی بر منابع تاریخی معتبر، تلاش دارد نشان دهد که نهادهای مشورتی در ایران، همواره در تعامل و تقابل با ساخت قدرت شکل گرفته‌اند و استقلال نهادی آن‌ها در هر دوره تابعی از منطق تمرکزگرایانه یا مشارکت‌جویانه قدرت سیاسی بوده است. در دوره ایران سنتی، نهادهایی مانند دیوان همایون بیشتر نقشی تشریفاتی و درباری داشتند و فاقد استقلال و کارکرد واقعی در برابر سلطنت مطلقه بودند. در دوران پهلوی، اگرچه ظاهر نهادگرایانه و مدرن‌سازی اقتباسی در قالب مجلس شورا و سنا ایجاد شد، اما تمرکز قدرت در نهاد سلطنت و مهندسی انتخاباتی، این نهادها را به ابزاری نمایشی بدل کرد. با انقلاب اسلامی و تدوین قانون اساسی جدید، انتظار می‌رفت که مجلس شورای اسلامی به نهادی نماینده و قانون‌گذار واقعی تبدیل شود، اما ظهور نهادهای موازی و محدودیت‌های ساختاری از جمله نظارت استصوابی و نقش شورای نگهبان، مانع تحقق کامل این ظرفیت‌ها شد. این مقاله با تحلیل تطبیقی ساختار، استقلال، و کارکرد این نهادها، همچنین بررسی نسبت آن‌ها با تحولات فکری مانند سنت، مدرنیته و اسلام سیاسی، نشان می‌دهد که نهادهای مشورتی در ایران همواره میان ایده‌های دموکراتیک و واقعیت‌های تمرکزگرایانه قدرت در نوسان بوده‌اند. در نهایت، مقاله بر ضرورت بازاندیشی در الگوهای نهادی، تقویت فرهنگ مشارکت سیاسی، و پژوهش بیشتر درباره نسبت میان مشروعیت، کارآمدی و مشورت‌پذیری در ساختارهای سیاسی آینده ایران تأکید می‌ورزد.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press.
Chehabi, H. E. (1990). Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran under the Shah and Khomeini. Cornell University Press.
Gheissari, A., & Nasr, V. (2006). Democracy in Iran: History and the Quest for Liberty. Oxford University Press.
Katouzian, H. (2003). State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis. I.B. Tauris.
Lambton, A. K. S. (1980). State and Government in Medieval Islam: An Introduction to the Study of Islamic Political Theory. Oxford University Press.
Milani, A. (2011). The Shah. Palgrave Macmillan.
Schirazi, A. (1997). The Constitution of Iran: Politics and the State in the Islamic Republic. I.B. Tauris.
