تأثیر سیاست‌های امپریالیستی بریتانیا بر شکل‌گیری گفتمان مشروطه‌خواهی در ایران
کلمات کلیدی:
مشروطه‌خواهی, امپریالیسم بریتانیا, گفتمان سیاسی, استعمار فرهنگی, تاریخ معاصر ایران, تجدد ایرانیچکیده
این مقاله به بررسی تأثیر سیاست‌های امپریالیستی بریتانیا بر شکل‌گیری گفتمان مشروطه‌خواهی در ایران اواخر دوره قاجار می‌پردازد. با رویکردی تحلیلی-تاریخی و مبتنی بر اسناد و منابع دست‌اول، تلاش شده است نشان داده شود که بریتانیا نه‌تنها از طریق مداخلات سیاسی و اقتصادی، بلکه به واسطه ابزارهای نرم نظیر دیپلماسی فرهنگی، رسانه‌ها، شبکه‌های روشنفکری و انتقال مفاهیم مدرن، در بازتعریف زبان و مفاهیم سیاسی جامعه ایرانی نقش‌آفرینی کرده است. گفتمان مشروطه‌خواهی، به‌مثابه یک پیکربندی گفتمانی نوین، در بستر تقابل و تعامل با ساختارهای سلطه‌گر شکل گرفت و مفاهیمی چون عدالت، قانون، ملت و پارلمان را از دل سنت و مدرنیته بازآفرینی کرد. در این مقاله با بهره‌گیری از تحلیل گفتمان تاریخی و نقد پسااستعماری، نقش بریتانیا نه صرفاً به‌عنوان یک نیروی استعماری مداخله‌گر، بلکه به‌عنوان عنصری در تکوین زبانی تازه برای بازاندیشی در امر سیاسی تبیین شده است. یافته‌ها حاکی از آن است که سفارت بریتانیا، رسانه‌های فارسی‌زبان در قلمرو این کشور، انجمن‌های ایرانیان مهاجر و چهره‌های واسطی چون ملکم‌خان، نقشی اساسی در انتقال و بازآفرینی مفاهیم مدرن ایفا کرده‌اند. این گفتمان نوظهور، پیامدهایی بلندمدت در سیاست معاصر ایران برجای گذاشت که هنوز در خواست‌های مردم برای قانون‌گرایی، عدالت و مشارکت سیاسی بازتاب دارد. در پایان، مقاله پیشنهاد می‌کند که نقش قدرت‌های استعماری در تحولات فکری و زبانی جوامع پیرامونی، به‌جای تحلیل‌های صرفاً تقابلی، در چارچوب تعاملات گفتمانی مورد مطالعه قرار گیرد.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (1982). Iran Between Two Revolutions. Princeton University Press.
Abrahamian, E. (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press.
Amanat, A. (1997). Pivot of the Universe: Nasir al-Din Shah and the Iranian Monarchy, 1831–1896. University of California Press.
Anderson, B. (1991). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Verso.
Bayat, M. (1991). Iran’s First Revolution: Shi’ism and the Constitutional Revolution of 1905–1909. Oxford University Press.
Foucault, M. (1972). The Archaeology of Knowledge (A. M. Sheridan Smith, Trans.). Pantheon Books.
Katouzian, H. (2009). The Persians: Ancient, Mediaeval and Modern Iran. Yale University Press.
Keddie, N. R. (2003). Modern Iran: Roots and Results of Revolution (Updated Edition). Yale University Press.
Martin, V. (1989). Islam and Modernism: The Iranian Revolution of 1906. I.B. Tauris.
Said, E. W. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
