بازخوانی بحران‌های مشروعیت در دوره‌های مختلف سلطنت ایران
کلمات کلیدی:
مشروعیت سیاسی, بحران مشروعیت, سلطنت ایران, مشروعیت دینی, مشروعیت مدرن, نظریه وبر, انقلاب مشروطه, سقوط پهلویچکیده
این مقاله با هدف بازخوانی تاریخی بحران‌های مشروعیت در دوره‌های مختلف سلطنت ایران نگاشته شده است و تلاش دارد تا با بهره‌گیری از نظریه‌های مشروعیت ماکس وبر، میشل فوکو، یورگن هابرماس و جیمز اسکات، روند پویای تغییر گفتمان مشروعیت سیاسی را از دوران باستان تا سقوط نهایی سلطنت در سال ۱۳۵۷ تحلیل کند. در این راستا، ابتدا مشروعیت شاهی در دوره‌های هخامنشی و ساسانی به‌عنوان الگویی کیهانی و اسطوره‌ای مبتنی بر فره ایزدی بررسی شده، سپس تعارض میان الگوی خلافت اسلامی و سنت شاهی ایرانی در دوره‌های اسلامی تا صفوی تحلیل گردیده است. در دوره صفوی، پیوند میان سلطنت و فقه شیعی موجب ظهور نوعی مشروعیت الهی-فقهی شد که با گسست میان شاه و فقها دچار بحران گردید. در دوره قاجار، با ورود مفاهیم مدرن، تضادی میان مشروعیت سنتی و مشروعیت قانونی–مدرن پدید آمد که در نهایت به انقلاب مشروطه انجامید. سلطنت پهلوی، با هدف بازسازی مشروعیت بر پایه ملی‌گرایی، توسعه و نوسازی، با حذف نهاد دین و سرکوب مشارکت مردمی، مشروعیت خود را از درون تهی ساخت. مقاله نشان می‌دهد که الگوهای بحران مشروعیت در تاریخ ایران، گرچه در ظاهر متنوع‌اند، اما همگی در پاسخ به سه متغیر اساسی شکل گرفته‌اند: فقدان مشارکت عمومی، گسست میان ساختار قدرت و نهادهای واسط مشروعیت، و ناتوانی در تولید گفتمان مشروعیت‌بخش در شرایط بحرانی. در پایان، با مرور تطبیقی این بحران‌ها، پیشنهاداتی برای مطالعات آتی در زمینه مشروعیت در نظام‌های سلطنتی و پسا‌سلطنتی ارائه می‌شود.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press.
Arjomand, S. A. (1984). The Shadow of God and the Hidden Imam: Religion, Political Order, and Societal Change in Shi'ite Iran from the Beginning to 1890. University of Chicago Press.
Behnam, J. (1985). Iranian Society: An Historical Survey. Tehran: Kayhan Publishing.
Chehabi, H. E. (1990). Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran under the Shah and Khomeini. Cornell University Press.
Foucault, M. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings, 1972–1977. Pantheon Books.
Katouzian, H. (2009). The Persians: Ancient, Mediaeval and Modern Iran. Yale University Press.
Keddie, N. R. (2003). Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press.
Skocpol, T. (1982). States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China. Cambridge University Press.
Weber, M. (1978). Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology (G. Roth & C. Wittich, Eds.). University of California Press.
