واکاوی سیاست مالیاتی در دوران خوارزمشاهیان و اثر آن بر بحران سیاسی و شورش‌ها
کلمات کلیدی:
خوارزمشاهیان, سیاست مالیاتی, مشروعیت سیاسی, بحران اجتماعی, شورش‌های محلی, نظریه دولتچکیده
مقاله حاضر به بررسی سیاست‌های مالیاتی دولت خوارزمشاهیان و نقش آن در شکل‌گیری بحران‌های سیاسی و اجتماعی در سده‌های ششم و هفتم هجری می‌پردازد. پژوهش با بهره‌گیری از روش تاریخی-تحلیلی و تحلیل منابع اصیل همچون آثار جوینی، ابن‌اثیر و دیگر متون معتبر کلاسیک و پژوهش‌های معاصر، تلاش می‌کند تا ساختار مالیاتی، عملکرد دیوانیان، و بازتاب‌های اجتماعی این سیاست‌ها را تحلیل کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که نظام مالیاتی خوارزمشاهیان، اگرچه از نظر ساختاری پیچیده و دیوانی سازمان‌یافته بود، اما در عمل دچار بحران‌های گسترده‌ای نظیر فشار بیش از حد بر دهقانان، پیشه‌وران و بازرگانان، فساد گسترده در دستگاه مالی، و نبود سازوکارهای پاسخگو برای رفع نارضایتی اجتماعی شد. افزایش بار مالیاتی، همراه با کاهش اعتماد مردم و نخبگان محلی، نه‌تنها به تضعیف مشروعیت دولت مرکزی انجامید بلکه زمینه‌ساز شورش‌های محلی، مقاومت‌های مردمی، و واگرایی ایالتی شد. تحلیل مقاله در چارچوب نظریه‌های مشروعیت وبر، دیدگاه نهادگرایانه مکتب آنال، و نظریه دولت‌محور نشان می‌دهد که سیاست‌های اقتصادی، به‌ویژه مالیات، در تاریخ ایران نه صرفاً کارکردی اقتصادی بلکه نقشی سیاسی-اجتماعی و حتی گاه ایدئولوژیک داشته‌اند. در پایان مقاله بر اهمیت مطالعه تاریخ مالیات به‌مثابه بستر تحلیل ساختار دولت و رابطه آن با جامعه تأکید می‌شود و پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده در حوزه تاریخ اقتصادی-سیاسی ایران ارائه می‌گردد.
دانلودها
مراجع
Bosworth, C. E. (1968). The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994–1040. Edinburgh University Press.
Bosworth, C. E. (1976). The Later Ghaznavids: Splendour and Decay. Columbia University Press.
Hodgson, M. G. S. (1974). The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization. University of Chicago Press.
Ibn al-Athir. (2005). Al-Kamil fi al-Tarikh (Vol. 11, trans. D. S. Richards). Ashgate.
Juvayni, A. (1958). The History of the World-Conqueror (trans. John Andrew Boyle). Harvard University Press.
Lambton, A. K. S. (1953). Landlord and Peasant in Persia: A Study of Land Tenure and Land Revenue Administration. Oxford University Press.
Lambton, A. K. S. (1980). State and Government in Medieval Islam. Oxford University Press.
Lewis, B. (2002). The Arabs in History (6th ed.). Oxford University Press.
