سیاست شهری صفویان: بازسازی نظم فضایی برای قدرت سیاسی (مطالعه اصفهان)
کلمات کلیدی:
صفویان, شاه عباس اول, سیاست فرهنگی, تشیع دوازده‌امامی, مشروعیت سیاسی, هویت ایرانی, اصفهان, معماری اسلامی, دولتسازیچکیده
مقاله حاضر با هدف بررسی سیاست‌های فرهنگی شاه عباس اول، به تحلیل ابعاد ایدئولوژیک، اجتماعی و نمادین این سیاست‌ها در بستر تاریخی دوران صفوی می‌پردازد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع دست‌اول و مطالعات معتبر ثانویه، تلاش می‌کند نقش سیاست فرهنگی را در فرآیند دولت‌سازی صفویان و بازسازی هویت دینی-ملی ایرانیان مورد واکاوی قرار دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد که شاه عباس اول با بهره‌گیری از ابزارهایی چون حمایت از نهادهای دینی و علمای شیعه، بازسازی شهری اصفهان، ترویج آیین‌های مذهبی، و توسعه هنرهای شیعی نظیر کاشی‌کاری، معماری و خوشنویسی، یک نظم فرهنگی-مذهبی جدید خلق کرد که مشروعیت سلطنت مطلقه صفوی را در سطح جامعه نهادینه ساخت. همچنین، حمایت از زبان فارسی و ادبیات شیعی موجب شکل‌گیری هویت فرهنگی منسجمی شد که جایگزین ساختارهای قبیله‌ای و طایفه‌ای پیشین گردید. مقاله نشان می‌دهد که این سیاست‌ها علاوه بر افزایش انسجام سیاسی و تمرکز قدرت، به سرکوب جریان‌های فرهنگی رقیب مانند صوفیان و اهل سنت نیز انجامید و نوعی یکدستی فرهنگی به بهای حذف تنوع مذهبی و قومی شکل گرفت. تحلیل گفتمان سیاست فرهنگی شاه عباس بر پایه نشانه‌شناسی معماری، متون رسمی و آیین‌های مذهبی، حاکی از پیوند عمیق میان ایدئولوژی شیعی، فرهنگ عمومی و ساختار قدرت سیاسی در دوره صفوی است. در نهایت، مقاله پیشنهاد می‌کند مقایسه تطبیقی این سیاست‌ها با دوره‌های تاریخی دیگر مانند قاجار و پهلوی، می‌تواند به درک بهتری از تحولات سیاست فرهنگی در تاریخ ایران بینجامد.
دانلودها
مراجع
Babaie, S. (2008). Isfahan and Its Palaces: Statecraft, Shi'ism and the Architecture of Conviviality in Early Modern Iran. Edinburgh University Press.
Blair, S. S., & Bloom, J. M. (1995). The Art and Architecture of Islam: 1250–1800. Yale University Press.
Canby, S. R. (2009). Shah Abbas: The Remaking of Iran. British Museum Press.
Floor, W. (2001). The Economy of Safavid Persia. Bibliotheca Persica Press.
Foucault, M. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972–1977. Pantheon Books.
Grabar, O. (1990). The Mediation of Ornament. Princeton University Press.
Lefebvre, H. (1991). The Production of Space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Blackwell.
Matthee, R. (2012). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B. Tauris.
Necipoğlu, G. (1995). The Topkapi Scroll: Geometry and Ornament in Islamic Architecture. Getty Center for the History of Art and the Humanities.
Newman, A. J. (2006). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B. Tauris.
