مواجهه ایران با استعمار فرهنگی فرانسه در دوران رضاشاه
کلمات کلیدی:
ناسیونالیسم ایرانی, دولت متمرکز, دولت‌ملت, باستان‌گرایی, همگن‌سازی فرهنگی, دولت پهلوی, تاریخ‌نگاری ایدئولوژیکچکیده
مقاله حاضر به تحلیل تاریخی-نظری ناسیونالیسم ایرانی و نقش آن در شکل‌گیری و تثبیت دولت متمرکز در ایران مدرن می‌پردازد. با استفاده از رویکردی کیفی و تحلیلی و بهره‌گیری از نظریه‌های کلاسیک ناسیونالیسم و دولت‌سازی، تلاش شده است تا پیوند میان عناصر فرهنگی و سیاسی در فرآیند ملت‌سازی ایرانی از دوره قاجار تا پایان پهلوی اول واکاوی گردد. یافته‌ها نشان می‌دهند که ناسیونالیسم ایرانی، اگرچه بر نمادهای تاریخی و فرهنگی ایران باستان تکیه داشت، در عمل ابزاری سیاسی برای تمرکز قدرت و همگن‌سازی هویتی در راستای پروژه دولت مدرن بوده است. در دوران قاجار، ناسیونالیسم به‌صورت واکنشی به بحران‌های ناشی از شکست‌های نظامی و سلطه خارجی مطرح شد و در انقلاب مشروطه در قالب تلاش برای ساخت دولت قانون‌مند تبلور یافت. در دوره پهلوی اول، این ایدئولوژی به گفتمان رسمی دولت بدل شد و از طریق آموزش، رسانه، تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک و سیاست‌های سرکوب‌گرانه، به تقویت دولت متمرکز و تضعیف تنوعات فرهنگی، قومی و مذهبی انجامید. مقاله همچنین به تأمل نظری درباره مفهوم دولت در ایران و نقش ناسیونالیسم در نهادسازی اقتدارگرایانه پرداخته و با رویکردی انتقادی، ناسیونالیسم ایرانی را نه صرفاً یک گفتمان فرهنگی، بلکه ابزاری در خدمت تمرکز و اعمال قدرت تحلیل می‌کند. در پایان، پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده در حوزه ناسیونالیسم، تنوعات قومی، و دولت‌سازی در ایران معاصر ارائه شده است.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press.
Al-e Ahmad, J. (1962). Gharbzadegi [Westoxication]. Tehran: Amir Kabir.
Behdad, S., & Nomani, F. (2006). What a Revolution! Thirty Years of Social Class Reshuffling in Iran. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 26(1), 62–76.
Bhabha, H. K. (1994). The Location of Culture. Routledge.
Boroujerdi, M. (1996). Iranian Intellectuals and the West: The Tormented Triumph of Nativism. Syracuse University Press.
Grigor, T. (2009). Building Iran: Modernism, Architecture, and National Heritage under the Pahlavi Monarchs. Prestel.
Katouzian, H. (2003). State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis. I.B. Tauris.
Mottahedeh, R. (1985). The Mantle of the Prophet: Religion and Politics in Iran. Simon and Schuster.
Ringer, M. M. (2001). Education and Society in Late Nineteenth and Early Twentieth Century Iran. Brill.
Said, E. W. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
