تاریخ‌نگاری رسمی و تاریخ مقاومت: بازنمایی دولت در کتاب‌های درسی
کلمات کلیدی:
مشروطه‌خواهی, امپریالیسم بریتانیا, گفتمان سیاسی, استعمار فرهنگی, تاریخ معاصر ایران, تجدد ایرانیچکیده
مقاله حاضر با هدف بررسی گفتمان تاریخ‌نگاری رسمی و حذف یا حاشیه‌نشینی تاریخ مقاومت در محتوای کتاب‌های درسی تاریخ ایران تألیف شده است. پژوهش با روش مرور نظام‌مند و تحلیلی، بر پایه‌ی چارچوب‌های نظری فوکو در باب گفتمان و قدرت، آلتوسر در خصوص دستگاه‌های ایدئولوژیک دولت، و نظریات پسااستعماری درباره حذف صداهای حاشیه‌ای انجام شده است. تحلیل محتوای مطالعات پیشین نشان می‌دهد که بازنمایی دولت در کتاب‌های درسی، به‌شدت دولت‌محور، قهرمان‌محور و ایدئولوژیک است. شخصیت‌های رسمی چون رهبران سیاسی، مسئولان نظامی و نهادهای حاکم به‌شکلی مثبت و فراتاریخی ترسیم می‌شوند و مفاهیمی چون نظم، مقاومت و وفاداری صرفاً در نسبت با ساختار قدرت رسمی معنا می‌یابند. در مقابل، تاریخ مقاومت که شامل اعتراضات مردمی، جنبش‌های دانشجویی، فعالیت اقلیت‌های قومی و دینی، و تلاش‌های طبقات فرودست است، یا کاملاً حذف شده یا در قالب‌های انحرافی، وابسته یا تهدیدآمیز بازنمایی می‌شود. همچنین تفاوت‌های قومیتی، جنسیتی و طبقاتی به‌شکلی نظام‌مند نادیده گرفته شده‌اند. این یافته‌ها تأیید می‌کنند که آموزش رسمی در ایران، از طریق محتوای درسی تاریخ، نه به انتقال دانش تاریخی بلکه به بازتولید حافظه‌ای کنترل‌شده و مشروعیت‌بخش به ساختار سیاسی موجود می‌پردازد. مقاله در پایان پیشنهادهایی برای بازنگری محتوای درسی، گشودن فضا به روی روایت‌های چندصدایی، و تولید منابع جایگزین برای آموزش تاریخ ارائه می‌دهد.
دانلودها
مراجع
Althusser, L. (1971). Ideology and ideological state apparatuses. In Lenin and Philosophy and Other Essays. Monthly Review Press.
Bhabha, H. K. (1994). The location of culture. Routledge.
Bourdieu, P., & Passeron, J. C. (1990). Reproduction in education, society and culture (2nd ed.). SAGE.
Fairclough, N. (1995). Critical discourse analysis: The critical study of language. Longman.
Foucault, M. (1972). The archaeology of knowledge. Pantheon Books.
Foucault, M. (1977). Discipline and punish: The birth of the prison. Pantheon Books.
Giroux, H. A. (1983). Theory and resistance in education: A pedagogy for the opposition. Bergin & Garvey.
Said, E. W. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
Spivak, G. C. (1988). Can the subaltern speak? In C. Nelson & L. Grossberg (Eds.), Marxism and the interpretation of culture (pp. 271–313). University of Illinois Press.
Van Dijk, T. A. (2008). Discourse and power. Palgrave Macmillan.
Wodak, R., & Meyer, M. (2009). Methods of critical discourse analysis (2nd ed.). SAGE.
Zinn, H. (1980). A people's history of the United States. Harper & Row.
