نقد سیاست‌های فرهنگی دولت پهلوی دوم در دهه ۴۰ شمسی: پروژه مدرنیزاسیون یا غرب‌زدگی؟
کلمات کلیدی:
پهلوی دوم, سیاست فرهنگی, مدرنیزاسیون, غرب‌زدگی, هویت ایرانی, دهه ۴۰ شمسیچکیده
دهه ۴۰ شمسی در تاریخ معاصر ایران، دوره‌ای سرنوشت‌ساز در شکل‌گیری سیاست‌های فرهنگی دولت پهلوی دوم به‌شمار می‌رود؛ دوره‌ای که در آن دولت با اتکا به درآمدهای نفتی، ساختار بوروکراتیک متمرکز، و الگوی نوسازی غربی، تلاش کرد تا فرهنگی نوین و هماهنگ با الگوی تمدن مدرن را در کشور مستقر سازد. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه‌ای، به بررسی سیاست‌های فرهنگی دولت پهلوی دوم در حوزه‌هایی همچون آموزش و پرورش، رسانه، هنر، ادبیات، دانشگاه، سیاست‌های زبانی، و نسبت دولت با سنت و مذهب پرداخته است. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که در حالی‌که از منظر ساختاری و نهادی، بسیاری از برنامه‌های فرهنگی رژیم واجد ویژگی‌های مدرنیزاسیون کلاسیک بوده‌اند، اما در سطح گفتمانی و ارزشی، این سیاست‌ها بیش از آنکه به نوسازی بومی منجر شوند، به نوعی بیگانگی فرهنگی و تقلید از مظاهر تمدن غربی انجامیده‌اند؛ امری که از نگاه منتقدان آن دوره چون جلال آل‌احمد، شایگان، و نراقی، به عنوان «غرب‌زدگی» مورد انتقاد قرار گرفت. از سوی دیگر، گسست میان فرهنگ رسمی و فرهنگ مردمی، حذف مشارکت اجتماعی، و فقدان پیوست فرهنگی در سیاست‌گذاری‌ها، به مقاومت‌های روشنفکری، مذهبی و اجتماعی گسترده‌ای انجامید. نتیجه نهایی پژوهش نشان می‌دهد که سیاست‌های فرهنگی پهلوی دوم در دهه ۴۰، به‌رغم دستاوردهای ساختاری، در سطح هویتی با بحران روبرو بوده و بیش از آنکه به همگرایی فرهنگی بیانجامند، باعث واگرایی و شکاف در ساحت هویت ایرانی شده‌اند.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press.
Afary, J. (2005). Sexual Politics in Modern Iran. Cambridge University Press.
Al-e Ahmad, J. (1984). Gharbzadegi [Westoxification]. Tehran: Ravaq Publishing. (Originally published in 1962).
Behdad, S. & Nomani, F. (2006). Islam and the Everyday World: Public Policy Dilemmas. Routledge.
Boroujerdi, M. (1996). Iranian Intellectuals and the West: The Tormented Triumph of Nativism. Syracuse University Press.
Chehabi, H. E. (1990). Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran under the Shah and Khomeini. Cornell University Press.
Katouzian, H. (2009). The Persians: Ancient, Mediaeval and Modern Iran. Yale University Press.
Keddie, N. R. (2006). Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press.
Milani, A. (2011). The Shah. Palgrave Macmillan.
Moaddel, M. (2005). Islamic Modernism, Nationalism, and Fundamentalism: Episode and Discourse. University of Chicago Press.
