سیاست فضاسازی شهری در دوران ایلخانی: بازتاب سیاست در معماری سلطنتی
کلمات کلیدی:
ایلخانان, سیاست فضاسازی, معماری سلطنتی, سلطانیه, شنب‌غازان, مشروعیت سیاسی, تاریخ شهرسازی ایرانچکیده
این پژوهش به بررسی سیاست فضاسازی شهری و بازتاب قدرت سیاسی در معماری سلطنتی دوره ایلخانی می‌پردازد. ایلخانان که در پی تثبیت سلطه خود بر ایران پس از سقوط خلافت عباسی بودند، از معماری و شهرسازی به‌عنوان ابزاری نمادین برای مشروعیت‌بخشی به قدرت و نهادینه‌سازی نظم سیاسی بهره گرفتند. با مطالعه موردی بر بناهایی چون گنبد سلطانیه و مجموعه شنب‌غازان در تبریز، نشان داده شد که انتخاب مکان‌یابی، فرم‌های معماری، عناصر نمادین همچون ارتفاع، گنبد، خوشنویسی‌های قرآنی و محورهای دید، همه در خدمت بازنمایی اقتدار و ایجاد پیوند میان قدرت سیاسی و مشروعیت مذهبی قرار داشتند. روش تحقیق بر تحلیل کیفی، مطالعه متون تاریخی، بررسی شواهد معماری و بهره‌گیری از چارچوب نظری تولید فضا (لوفور) و اعمال قدرت از طریق فضا (فوکو) مبتنی بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که معماری سلطنتی ایلخانی فراتر از پاسخ به نیازهای عملکردی یا زیبایی‌شناسی، نقش فعالی در ساخت نظم سیاسی و خلق حافظه جمعی ایفا کرده است. فضاهای شهری به‌مثابه متونی نمادین عمل می‌کردند که از طریق فرم، محتوا و مکان‌یابی، قدرت را به شیوه‌ای مادی و معنایی تثبیت می‌کردند. این تحلیل، افق جدیدی در فهم نسبت معماری، سیاست و مشروعیت در تاریخ ایران می‌گشاید و اهمیت مطالعه فضا به‌مثابه بستر و ابزار قدرت را در تاریخ‌نگاری‌های سیاسی-فرهنگی آشکار می‌سازد.
دانلودها
مراجع
Blair, S. S., & Bloom, J. M. (1995). The Art and Architecture of Islam: 1250–1800. Yale University Press.
Blair, S. S. (1986). The Ilkhanid Shrine Complex at Natanz. Muqarnas, 4, 37–52.
Foucault, M. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972–1977 (C. Gordon, Ed.). Pantheon Books.
Grabar, O. (1987). The Mediation of Ornament. Princeton University Press.
Hillenbrand, R. (1994). Islamic Architecture: Form, Function and Meaning. Columbia University Press.
Lefebvre, H. (1991). The Production of Space (D. Nicholson-Smith, Trans.). Blackwell.
Michell, G. (Ed.). (1978). Architecture of the Islamic World: Its History and Social Meaning. Thames & Hudson.
Morgan, D. (1990). The History of the Mongols. Blackwell.
Rashid al-Din Fazlullah. (1971). The Successors of Genghis Khan (J. A. Boyle, Trans.). Columbia University Press.
Wassaf, A. (1967). Tārīkh-e-Wassāf [The History of Wassaf]. Tehran University Press.
