واکاوی گفتمان عدالت در سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک و تأثیر آن بر اندیشه سیاسی ایران
کلمات کلیدی:
عدالت, خواجه نظام‌الملک, سیاست‌نامه, تحلیل گفتمان, اندیشه سیاسی ایران, سلطنت, مشروعیت, قدرتچکیده
مقاله حاضر به واکاوی گفتمان عدالت در سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک و بررسی تأثیر آن بر سنت اندیشه سیاسی ایران اختصاص دارد. در این پژوهش با بهره‌گیری از رویکرد تحلیل گفتمان تاریخی-انتقادی و با استفاده از نظریه‌های فرکلاف، لاکلاو و موفه، تلاش شده است عدالت نه به‌عنوان مفهومی انتزاعی، بلکه به‌مثابه سازه‌ای گفتمانی و ایدئولوژیک در متن سیاست‌نامه تحلیل شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که خواجه نظام‌الملک عدالت را در پیوندی تنگاتنگ با مفاهیمی چون سلطان، شرع، عقل و دیوان‌سالاری صورت‌بندی کرده و آن را ابزار مشروعیت‌بخشی به سلطنت و انتظام نظم سیاسی می‌داند. این عدالت، با آن‌که در ظاهر اخلاقی و دینی جلوه می‌کند، در عمل ابزاری برای تثبیت ساختار سلطنتی و تأمین توازن قدرت است. مقاله همچنین نشان می‌دهد که این گفتمان عدالت در سده‌های بعدی، از جمله در آثار غزالی، قابوس‌نامه، اندیشه سیاسی صفویان و قاجاریان، بازتولید و به‌گونه‌ای دیگر نهادینه شده است. نقدهای مشروطه‌خواهان و روشنفکران دوران مدرن، اگرچه در ظاهر با این گفتمان تضاد دارند، اما برخی مؤلفه‌های آن را همچنان در زبان سیاسی ایران حفظ کرده‌اند. در پایان، مقاله سیاست‌نامه را نه فقط یک اثر تاریخی بلکه میراثی زنده در تاریخ گفتمان سیاسی ایران می‌داند که تحلیل آن می‌تواند به درک ژرف‌تر نسبت عدالت و قدرت در فرهنگ سیاسی ایرانی یاری رساند.
دانلودها
مراجع
Althusser, L. (2001). Lenin and Philosophy and Other Essays. New York: Monthly Review Press.
Arjomand, S. A. (1984). The Shadow of God and the Hidden Imam: Religion, Political Order, and Societal Change in Shi'ite Iran from the Beginning to 1890. Chicago: University of Chicago Press.
Foucault, M. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings, 1972–1977. New York: Pantheon.
Lambton, A. K. S. (1980). State and Government in Medieval Islam: An Introduction to the Study of Islamic Political Theory: The Jurists. Oxford: Oxford University Press.
Madelung, W. (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge: Cambridge University Press.
Nasr, S. H. (2006). Islamic Science: An Illustrated Study. Chicago: World Wisdom, Inc.
