تحلیل گفتمان «دولت فاسد» در متون روشنفکری ایران دوره ناصری
کلمات کلیدی:
تحلیل گفتمان, دولت فاسد, روشنفکران ناصری, مشروعیت سیاسی, استعاره‌های سیاسی, قانون‌گرایی, گفتمان ضدفسادچکیده
مقاله حاضر با هدف تحلیل گفتمان «دولت فاسد» در متون روشنفکری دوره ناصری نگاشته شده و تلاش دارد تا با بهره‌گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی، نحوه بازنمایی فساد سیاسی در آثار متفکرانی چون طالبوف، آخوندزاده، مستشارالدوله و زین‌العابدین مراغه‌ای را بررسی کند. این متون در بستر بحران مشروعیت سلطنت قاجار شکل گرفته‌اند و از طریق زبانی استعاری، نظام واژگانی جدید، و ساختارهای گفتمانی مبتنی بر عقلانیت مدرن، تصویری بدیل از دولت، قدرت، و ملت ارائه می‌دهند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مفهوم «فساد» در این گفتمان، نه امری فردی و اخلاقی، بلکه پدیده‌ای ساختاری و گفتمانی است که با عناصر قدرت متمرکز، بی‌قانونی، و طرد ملت از ساختار تصمیم‌گیری پیوند دارد. استعاره‌هایی همچون دولت بیمار، حاکم طماع، و ملت قربانی، ابزارهایی معنایی برای افشای ساختار فساد و دعوت به بازسازی نظم سیاسی نوین هستند. این متون با بازتعریف مفاهیمی چون «قانون»، «عقل»، و «عدالت»، در پی آن‌اند که گفتمان سلطنت مطلقه را به چالش بکشند و به‌جای آن، نظم سیاسی برآمده از اراده ملت را صورت‌بندی کنند. مقاله همچنین نشان می‌دهد که گفتمان ضدفساد در دوره ناصری، زمینه‌ساز پیدایش زبان سیاسی مدرن و تقویت اندیشه مشروطه‌خواهی در ایران شد و از این منظر، سهمی نظری در فهم تاریخی گسست‌های مشروعیت در تاریخ اندیشه ایرانی ایفا می‌کند.
دانلودها
مراجع
Amanat, A. (1997). Pivot of the Universe: Nasir al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831–1896. University of California Press.
Bayat, M. (2007). Iran’s First Revolution: Shi'ism and the Constitutional Revolution of 1905–1909. Oxford University Press.
Foucault, M. (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings, 1972–1977 (C. Gordon, Ed.). Pantheon Books.
Habermas, J. (1975). Legitimation Crisis (T. McCarthy, Trans.). Beacon Press.
Keddie, N. R. (2003). Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press.
Laclau, E., & Mouffe, C. (2001). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics (2nd ed.). Verso.
Martin, V. (1989). Islam and Modernism: The Iranian Revolution of 1906. I.B. Tauris.
van Dijk, T. A. (1998). Ideology: A Multidisciplinary Approach. Sage.
van Dijk, T. A. (2006). Discourse and Manipulation. Discourse & Society, 17(3), 359–383.
