ناسیونالیسم ایرانی و شکل‌گیری دولت متمرکز: مطالعه‌ای تاریخی-نظری
کلمات کلیدی:
ناسیونالیسم ایرانی, دولت متمرکز, دولت‌ملت, باستان‌گرایی, همگن‌سازی فرهنگی, دولت پهلوی, تاریخ‌نگاری ایدئولوژیکچکیده
مقاله حاضر به تحلیل تاریخی-نظری ناسیونالیسم ایرانی و نقش آن در شکل‌گیری و تثبیت دولت متمرکز در ایران مدرن می‌پردازد. با استفاده از رویکردی کیفی و تحلیلی و بهره‌گیری از نظریه‌های کلاسیک ناسیونالیسم و دولت‌سازی، تلاش شده است تا پیوند میان عناصر فرهنگی و سیاسی در فرآیند ملت‌سازی ایرانی از دوره قاجار تا پایان پهلوی اول واکاوی گردد. یافته‌ها نشان می‌دهند که ناسیونالیسم ایرانی، اگرچه بر نمادهای تاریخی و فرهنگی ایران باستان تکیه داشت، در عمل ابزاری سیاسی برای تمرکز قدرت و همگن‌سازی هویتی در راستای پروژه دولت مدرن بوده است. در دوران قاجار، ناسیونالیسم به‌صورت واکنشی به بحران‌های ناشی از شکست‌های نظامی و سلطه خارجی مطرح شد و در انقلاب مشروطه در قالب تلاش برای ساخت دولت قانون‌مند تبلور یافت. در دوره پهلوی اول، این ایدئولوژی به گفتمان رسمی دولت بدل شد و از طریق آموزش، رسانه، تاریخ‌نگاری ایدئولوژیک و سیاست‌های سرکوب‌گرانه، به تقویت دولت متمرکز و تضعیف تنوعات فرهنگی، قومی و مذهبی انجامید. مقاله همچنین به تأمل نظری درباره مفهوم دولت در ایران و نقش ناسیونالیسم در نهادسازی اقتدارگرایانه پرداخته و با رویکردی انتقادی، ناسیونالیسم ایرانی را نه صرفاً یک گفتمان فرهنگی، بلکه ابزاری در خدمت تمرکز و اعمال قدرت تحلیل می‌کند. در پایان، پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده در حوزه ناسیونالیسم، تنوعات قومی، و دولت‌سازی در ایران معاصر ارائه شده است.
دانلودها
مراجع
Abrahamian, E. (1982). Iran between two revolutions. Princeton University Press.
Anderson, B. (2006). Imagined communities: Reflections on the origin and spread of nationalism (Rev. ed.). Verso.
Bhabha, H. K. (1994). The location of culture. Routledge.
Gellner, E. (1983). Nations and nationalism. Cornell University Press.
Hobsbawm, E. (1992). Nations and nationalism since 1780: Programme, myth, reality. Cambridge University Press.
Mann, M. (1986). The sources of social power: Volume 1, A history of power from the beginning to AD 1760. Cambridge University Press.
Said, E. W. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
Smith, A. D. (1991). National identity. University of Nevada Press.
Tilly, C. (1992). Coercion, capital, and European states, AD 990–1992. Blackwell Publishing.
Weber, M. (1978). Economy and society: An outline of interpretive sociology. University of California Press.
